کدبندی تجهیزات ضد انفجار

مقدمه :

علامت EX به معنی explosive atmosphere آشنا شدیم. معمولا بعد از نشان EX، یک کد شامل اعداد و حروف نیز درج می‌شود. این کد بیانگر محیط نصب، روش‌های بهره‌برداری، نوع حفاظت، گروه‌بندی گازی، کلاس حرارتی و … بوده و با توجه به استانداردهای مختلف، متفاوت است.

کدبندی تجهیزات ضد انفجار در ATEX:

 

علامت اختصاری:

Ex که در یک شش‌ ضلعی قرار داده شده‌اند. این لوگو به معنای این است که تجهیزات طبق استاندارد ATEX ساخته و تست شده‌اند.

گروه گازی:

قسمت دوم کد، مربوط به گروه‌بندی گازی می‌باشد. محیط نصب تجهیزات الکتریکی ضد انفجار از نظر نوع و میزان گازهای موجود، به دو گروه کلی تقسیم می‌شود:

• گروه I: تجهیزات الکتریکی برای معادن
• گروه II: تجهیزات الکتریکی برای سایر مناطق خطرناک یا تجهیزات روی سطح زمین

 

طبق ATEX تجهیزات الکتریکی گروه I به گروه‌های M1 و M2 و تجهیزات الکتریکی گروه II به گروه‌های 1,2,3 تقسیم می‌شوند. شرح هر یک از این گروه‌ها در جدول زیر آمده است.

گروه گازی	شرح
I M1	تجهیزات الکتریکی برای استفاده در تاسیسات زیرزمینی و معادن که ممکن است در آن‌ها متان (گاز قابل‌احتراق معادن) و گرد و غبار زغال‌سنگ وجود داشته باشد. این تجهیزات در زمان وجود گازها و غبارات با قابلیت اشتعال، می‌توانند در حالت کار باشند. سطح حفاظت این گروه بسیار بالاست.
I M2	تجهیزات الکتریکی برای استفاده در تاسیسات زیرزمینی و معادن که ممکن است در آن‌ها متان (گاز قابل‌احتراق معادن) و گرد و غبار زغال‌سنگ وجود داشته باشد. این تجهیزات در زمان وجود گازها و غبارات با قابلیت اشتعال، باید در حالت خاموش باشند. سطح حفاظت این گروه بالاست.
II1	تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین. ممکن است در این محیط‌ها گاز، مه، بخار و گرد و غبار وجود داشته باشد. این تجهیزات در Zone 1, 2, 3, 20, 21, 22 می‌توانند در حالت کار باشند. سطح حفاظت این گروه بسیار بالاست.
II2	تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین. ممکن است در این محیط‌ها گاز، مه، بخار و گرد و غبار وجود داشته باشد. این تجهیزات در Zone 1, 2, 21, 22 می‌توانند در حالت کار باشند. سطح حفاظت این گروه بالاست.
II3	تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین. ممکن است در این محیط‌ها گاز، مه، بخار و گرد و غبار وجود داشته باشد. این تجهیزات در Zone 2,22 می‌توانند در حالت کار باشند. سطح حفاظت این گروه کم است.

مواد قابل اشتعال:

قسمت سوم کد، مربوط به تعیین نوع مواد قابل اشتعال موجود در محیط نصب تجهیز است. حرف G برای گازها و حرف D برای گرد و غبار استفاده می‌شود.

کدبندی تجهیزات ضد انفجار در استاندارد اروپایی IEC:

 

 

نوع حفاظت سیستم:

قسمت دوم کد، برای مشخص کردن نوع حفاظت سیستم می‌باشد. تجهیزات ضد انفجار با توجه به مناطق خطرناک، سیستم‌های حفاظتی خاصی دارند. هر سیستم حفاظتی با یک یا چند حرف انگلیسی مشخص می‌شود. انواع حفاظت دستگاه‌های الکتریکی در محدوده‌ی خطر در جداول صفحه ی بعد، آورده شده است. جدول اول  مربوط به زمانی که است ماده‌ی قابل اشتعال موجود در منطقه گاز و جدول دوم مربوط به زمانی است که ماده‌ی قابل اشتعال گرد و غبار می‌باشد:

نوع حفاظت	علامت	مفهوم و کاربرد اصلی	نمودار
ایمنی افزایش یافته	e	تجهیزات بدون آرک، تخلیه‌ی الکتریکی و قسمت‌های داغ مانند: جعبه‌های ترمینال و اتصال، تابلوهای کنترل برای نصب تجهیزات ضدانفجار با گروه حفاظتی متفاوت، موتورهای قفس سنجابی، اتصالات روشنایی
محفظه‌های ضد آتش	d	تجهیزات با سیستم خاموش‌کنندگی قوس مانند: تابلوهای توزیع برق و مراکز کنترل و تجهیزات اخباری، سیستم‌های کنترلی، موتورها، ترانسفورماتورها، تجهیزات حرارتی، اتصالات روشنایی
محفظه‌های تحت فشار	p	تحت فشار قرار دادن تجهیزات با گازهای بی‌اثر و غیرقابل اشتعال جهت دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع برق و تابلوهای کنترل، آنالیزور، موتورهای بزرگ px: برای استفاده در Zone 1,2 py: برای استفاده در Zone 1,2 pz: برای استفاده در Zone 2
ایمنی درونی	i	تجهیزات با انرژی و حرارت محدود شده مانند: تجهیزات ابزار دقیق، تجهیزات ارتباطی، سنسورها، فعال‌کننده‌ها ia: برای استفاده در Zone 0, 1, 2 ib: برای استفاده در Zone 1, 2 [EX ib]: دستگاه‌های الکتریکی وابسته. نصب در منطقه‌ی ایمن
غوطه‌ور شده در روغن	o	دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: ترانسفورماتورها، مقاومت‌های راه‌انداز
قرار گرفته در پودر	q	تجهیزات با سیستم خاموش‌کنندگی قوس مانند: سنسورها، صفحه‌نمایش‌ها، راه‌اندازهای الکترونیکی، ترانسمیترها
قرار دادن در محفظه‌های بسته	m	دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع با قدرت پایین، واحدهای اخباری و کنترل، صفحه‌های نمایش، سنسورها ma: برای استفاده در Zone 0, 1, 2 mb: برای استفاده در Zone 1, 2
انواع حفاظت	n	تجهیزات بدون آرک، تخلیه‌ی الکتریکی و قسمت‌های داغ مانند: تمامی تجهیزات الکتریکی برای Zone 2 nA: بدون ایجاد جرقه nC: احتمال بروز جرقه وجود دارد اما پلاتین‌ها به روش مناسبی حفاظت شده‌اند. nL: با انرژی محدود شده nR: محفظه‌های محدودکننده‌ی نفوذ هوا nZ: تجهیزات تحت فشار
تابش نوری	op	محدود کردن تابش‌های نوری که می‌توانند باعث اشتعال شوند op is: جلوگیری از انتشار نور به بیرون op pr: تابش‌هایی که باعث حریق نمی‌شوند op sh: سیستم حفاظتی قطع نور

 

جدول نوع حفاظت حفاظت در برابر گازهای قابل اشتعال:

نوع حفاظت	علامت	مفهوم و کاربرد اصلی	نمودار
حفاظت شده توسط محفظه‌ی بسته	tD	قرار دادن تجهیزات با قابلیت تولید جرقه در محفظه‌های کاملا بسته که مانع از نفوذ گرد و غبار قابل اشتعال می‌شود مانند: تابلوهای توزیع برق و مراکز کنترل، ترمینال‌ها و جعبه‌های اتصال، موتورها، اتصالات روشنایی tD A21: روش A برای Zone 21 tD B21: روش B برای Zone 21
تحت فشار	pD	تحت فشار قرار دادن تجهیزات با گازهای بی‌اثر و غیرقابل اشتعال جهت دور نگه داشتن غبارهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع، کنترل، موتورها
ایمنی داخلی	iD	تجهیزات با انرژی و حرارت محدود شده مانند: تجهیزات کنترل و اندازه‌گیری، تجهیزات ارتباطی، سنسورها، فعال‌کننده‌ها iaD: برای استفاده در Zone 20, 21, 22 ibD: برای استفاده در Zone 21, 22 [Ex ibD]: دستگاه‌های الکتریکی وابسته. نصب در منطقه‌ی ایمن
قرار دادن در محفظه‌های بسته	mD	دور نگه داشتن غبارهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع با قدرت پایین، واحدهای اخباری و کنترل، صفحه‌های نمایش، سنسورها maD: برای استفاده در Zone 20, 21, 22 mbD: برای استفاده در Zone 21, 22

جدول نوع حفاظت در برابر غبارهای قابل اشتعال:

گروه گازی:

قسمت سوم کد، مربوط به گروه‌بندی گازی می‌باشد. محیط نصب تجهیزات الکتریکی ضد انفجار از نظر نوع و میزان گازهای موجود، به دو گروه کلی تقسیم می‌شود:

• گروه I: تجهیزات الکتریکی برای معادن
• گروه II: تجهیزات الکتریکی برای سایر مناطق خطرناک یا تجهیزات روی سطح زمین

طبق استاندارد NEC تجهیزات الکتریکی گروه II به زیرگروه‌های IIC,IIB,IIA تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی به میزان خطرناکی گازها و غبارها بستگی دارد.

به‌عنوان‌مثال گروه IIC برای استفاده در اغلب جوهای انفجاری خطرناک مناسب است و می‌تواند گروه‌های گازی IIA,IIB را پوشش دهد. همچنین تجهیزات گروه IIB قابلیت پوشش گروه IIA را دارد. در جدول زیر شرح این گروه‌بندی‌ها آورده شده است:

گروه گازی	شرح
I	تجهیزات الکتریکی برای استفاده در تاسیسات زیرزمینی و معادن که ممکن است در آن‌ها متان (گاز قابل‌احتراق معادن) و گرد و غبار زغال‌سنگ وجود داشته باشد.
IIA	تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز پروپان وجود داشته باشد.
IIB	تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز اتیلن وجود داشته باشد.
IIC	تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز هیدروژن و استالین وجود داشته باشد.

 

کلاس حرارتی (حداکثر درجه حرارت مجاز سیستم):

اگر دمای یک محیط خطرناک افزایش یابد، گازهای موجود در آن بدون نیاز به فعال‌کننده، شعله‌ور می‌شوند. حداقل درجه حرارتی که در یک فضای قابل انفجار و بدون نیاز به جرقه می‌تواند باعث ایجاد آتش‌سوزی شود را درجه حرارت خود اشتعالی می‌نامند. برای جلوگیری از انفجار و آتش‌سوزی، دمای تمام تجهیزات در حین کار باید از درجه حرارت خود اشتعالی کمتر باشد.

طبق جدول زیر، برای مشخص کردن حداکثر درجه حرارت کار یک تجهیز یا ماشین، گروه‌هایی تعریف شده است. در هر گروه، حداکثر درجه حرارت روی سطح تجهیز، در بدترین شرایط دمایی عبارت‌اند از

کد دما	درجه حرارت برحسب فارنهایت	درجه حرارت برحسب سانتی‌گراد
T1	842	450
T2	572	300
T3	392	200
T4	275	135
T5	212	100
T6	185	85

 توضیحات تکمیلی :

ناحیه یا زون انفجاری	نوع محیط انفجاری	شرایط محیط انفجاری بر پایه فراوانی وقوع و مدت زمان شکل گیری آن
Zone 0	گاز (Gas)	منطقه انفجاری ای که در آن ، گاز انفجاری به طور مداوم یا برای مدت طولانی یا به طور مکرر حضور دارد.
Zone 20	غبار (Dust)	منطقه انفجاری ای که در آن یک فضای غبار انفجاری به شکل ابر غبار موجود در هوا، بطور مداوم و یا برای مدت طولانی یا به طور مکرر وجود دارد.
Zone 1	گاز (Gas)	منطقه انفجاری ای که احتمالاً بر اساس فعالیت عادی یک اتمسفر گاز انفجاری ، به وجود می آید.
Zone 21	غبار (Dust)	منطقه انفجاری ای که در آن یک فضای غبار انفجاری به شکل ابر غبار موجود در هوا، به احتمال زیاد در کار عادی، گاه به گاه رخ می دهد.
Zone 2	گاز (Gas)	منطقه انفجاری ای که در آن جو گاز انفجاری به احتمال زیاد بر اساس فعالیت عادی به وجود نخواهد آمد ، اما در صورت بروز آن ، فقط برای مدت کوتاهی وجود خواهد داشت.
Zone 22	غبار (Dust)	منطقه انفجاری ای که در آن یک فضای غبار انفجاری به شکل ابر غبار قابل احتراق در هوا ایجاد می شود ، به احتمال زیاد در حالت عملکرد عادی به وجود نمی آید ، اما در صورت بروز آن ، فقط برای مدت کوتاهی ادامه خواهد یافت.